κλειδί ή γνώμονας

(Μουσ.). Συμβατικά σύμβολα μουσικής γραφής, τα οποία προέρχονται από τα γράμματα του λατινικού αλφαβήτου. Τα κ. τοποθετούνται πάντα στην αρχή κάθε πενταγράμμου και, ανάλογα με το σχήμα τους και τη γραμμή του πενταγράμμου πάνω στην οποία είναι τοποθετημένα, υποδηλώνουν φθόγγους διαφορετικού τονικού ύψους. Ο ίδιος φθόγγος στο πεντάγραμμο έχει διαφορετικό τονικό ύψος, ανάλογα με το κ. στο οποίο γράφεται. Στη σύγχρονη εποχή το πλήρες σύστημα των κ. είναι αρκετά απλουστευμένο, περιλαμβάνει επτά κ. και σχηματίζει το λεγόμενο επτάκλειδο, που διαιρείται στα τρία σχήματα: φα, ντο και σολ. Κάθε σχήμα χαρακτηρίζεται από την ονομασία και τη θέση του φθόγγου που χρησιμεύει ως σημείο εκκίνησης στη διάταξη των άλλων φθόγγων στις γραμμές του πενταγράμμου. Στο σχήμα του φα ανήκουν τα κ. του βαθύφωνου και του βαρύτονου, στο σχήμα του ντο τα κ. της υψίφωνης, της μεσόφωνης, της κοντράλτο και του τενόρου, ενώ στο σχήμα του σολ ανήκει το κ. του βιολιού. Για ευκολία γραφής, περίπου στα μέσα του 19ου αι., τα φωνητικά μέρη που ανήκαν στα αντίστοιχα σχήματα συγχωνεύτηκαν σε δύο κ.: του φα της 4ης γραμμής για τον βαθύφωνο και τον βαρύτονο και του σολ για όλες τις άλλες φωνές. Το ίδιο ισχύει και για την ενόργανη μουσική: στο κ. του φα γράφονται όλα τα όργανα τα οποία, από άποψη τονικής έκτασης, αντιστοιχούν στην έκταση του βαθύφωνου και του βαρύτονου, ενώ στο κ. του σολ γράφονται όλα τα άλλα. Η μόνη εξαίρεση αφορά το κ. του ντο της 3ης γραμμής (κοντράλτο), στο οποίο γράφεται η βιόλα. Κ. ονομάζονται, επίσης, στα πνευστά όργανα οι μηχανισμοί οι οποίοι με το άνοιγμα και το κλείσιμο των οπών μεταβάλλουν τον όγκο της στήλης αέρα και προκαλούν ήχους διαφορετικού τονικού ύψους. Το σύνολο των μουσικών κλειδιών, το επτάκλειδο, υποδιαιρείται σε τρία σχήματα: ντο, σολ, φα.